Wij beheren niet alleen de natuur maar zorgen ook voor de monumenten in onze gebieden. We beheren landgoederen, buitenplaatsen, historische tuinen en woonhuizen in onze gebieden. Daarnaast bezitten we boerderijen en religieuze, militaire en industriële monumenten. Er zijn zo’n 900 monumenten aan onze zorg toevertrouwd. Er zitten kastelen, forten, kazematten en sluizen tussen, maar ook landgoederen, buitenplaatsen en monumentale huizen. Bijna een kwart van onze monumenten zijn archeologisch van aard, zoals hunebedden en grafheuvels. De hunebedden zijn ongeveer 5000 jaar geleden gebouwd en de daarmee de oudste monumenten.
Bijna al die monumenten getuigen van een bijzonder samengaan van natuur en cultureel erfgoed. Van de zeldzame korstmossen op een hunebed tot eeuwenoude forten waarin vleermuizen overwinteren. Soms is dat een kwestie van ‘handen af’, gewoon zo laten. Vaker moeten we zorgvuldig beheren om karakteristieke landschapselementen van bijvoorbeeld linies of landgoederen in stand te houden.
Ook vertelt ieder monument iets over de geschiedenis van ons land en is daarmee drager van onze identiteit. Monumenten vertellen het verhaal over onze strijd tegen het water, maar ook over onze inzet van water als wapen in verschillende verdedigingslinies. In onze terreinen kun je nog steeds proeven van het genoeglijke buitenleven uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw en zien hoe ons landschap in cultuur is gebracht.
Talloze monumenten zijn een icoon voor de streek omdat ze er beeldbepalend zijn en een verbinding vormen met het verleden. En allemaal bevinden die zich in hùn landschap. Dat is belangrijk: veel van de monumenten van Staatsbosbeheer staan niet op zichzelf maar zijn in nauwe samenhang met hun natuurlijke omgeving ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan de eeuwenoude Leumolen die nog steeds wordt aangedreven door de beek waaraan hij ooit gebouwd is. Of aan Radio Kootwijk; een complex van vele monumenten in de weidse stilte van de Veluwe wat nodig was voor dit zendstation. Het is intact gebleven.
Wij beschouwen professioneel monumentenbeheer als een van onze kerntaken. Het cultuurhistorisch erfgoed in onze natuurgebieden willen we graag bewaren. Ook vinden we het belangrijk dat mensen de natuur en cultuur kunnen beleven. Zelf hebben we niet genoeg mensen en middelen om al deze sporen van het verleden te beheren, restaureren en open te stellen. Maar door samen te werken met organisaties en particulieren willen we dat wel voor elkaar krijgen. Zo doet een aantal forten inmiddels dienst als horecagelegenheid, natuurkampeerterrein of museum. Voorbeelden hiervan zijn: Radio Kootwijk, Vuurtoreneiland en het Waterliniemuseum in Fort bij Vechten.
Het thema Monumenten hoort bij één van onze prioriteiten: recreatie. De natuur is van iedereen. Daarom zorgen we er ook voor dat iedereen van onze natuur kan genieten. Bijvoorbeeld met onze duizenden kilometers wandelpad. Jaarlijks krijgen we zo’n 150 miljoen bezoekers.
Een flink aantal monumenten, en soms ook de omliggende gebieden, hebben de status van UNESCO-Werelderfgoed. Zoals de Nieuwe Hollandse Waterlinie, de forten uit de Stelling van Amsterdam en de Waddenzee. Speciale erkenning is er voor het Maasheggengebied. UNESCO heeft de Brabantse Maasheggen aangewezen als biosfeergebied: gebieden met een speciale status waar mens en natuur samenkomen. Het landschap van de Hondsrug, gevuld met sporen uit het verleden, heeft de status UNESCO Global Geopark.
