Forten en linies
De Grebbelinie is ruim 60 km lang en loopt van Rhenen, via Amersfoort naar Bunschoten; van de Rijn, via de Gelderse Vallei tot aan de voormalige Zuiderzee. De linie bestaat uit goed gecamoufleerde verdedigingswerken: voorposten, keerkades, aarden forten, sluizen, loopgraven, bunkers en kazematten. Bekijk kaartje Grebbelinie
De Grebbelinie stamt uit de 18e eeuw en is meerdere keren in stelling gebracht, voor het laatst in 1939-1940. Door de laaggelegen Gelderse Vallei onder water te zetten werd de doorgang belet voor een vijandelijke inval. In tegenstelling tot andere linies zoals de Nieuwe Hollandse Waterlinie, zijn er geen permanente onderkomens voor de militairen gebouwd. De Grebbelinie moest verdedigd worden door tijdelijke veldlegers. Nog steeds zijn hier de sporen uit het militair verleden goed te zien. Geen wonder dus, dat deze linie in 2011 als Rijksmonument is aangewezen.
De oorlog is passé, de linie ligt er nu vredig bij. De verdedigingswerken zijn voor een groot deel hersteld en zichtbaar gemaakt. Groen heeft de dijken en kades overgenomen en trekt weer dieren en planten die van er oudsher voorkwamen: vogels, vlinders, amfibieën. Ook hazen en reeën voelen zich hier thuis. De afwisseling van weilanden, bosjes en natte graslanden geven de linie haar groene karakter.
De fraaie natuur die zich er heeft ontwikkeld, het rustieke landschap en de verborgen historie die de linie rijk is, maakt het een favoriete bestemming om te fietsen, wandelen of kanovaren. De linie ligt langs pittoreske dorpen zoals Renswoude, Spakenburg, Woudenberg, Scherpenzeel, Leusden en Rhenen. De grotere steden Amersfoort, Veenendaal en Wageningen zijn handige opstartplaatsen voor een fietstocht langs de linie. Enthousiaste vrijwilligers en ondernemers organiseren excursies, exposities, rondleidingen en kant-en-klare arrangementen. Met als kers op de taart een gloednieuw bezoekerscentrum bij Fort aan de Buursteeg in Renswoude dat naar verwachting in de zomer van 2017 de deuren opent.
Staatsbosbeheer wil graag ons groene en culturele erfgoed behouden en we vinden het belangrijk dat mensen de natuur en cultuur kunnen ervaren. Om dit te realiseren werken we samen met overheden, maatschappelijke instanties, ondernemers en vrijwilligers. Zo zorgen we met elkaar dat de Grebbelinie als waardevol cultureel monument behouden blijft en toegankelijk én beleefbaar is voor iedereen.
Staatsbosbeheer is eigenaar van het gloednieuwe Grebbelinie Bezoekerscentrum op Fort aan de Buursteeg. In het bezoekerscentrum kunnen bezoekers op een (interactieve) manier kennismaken met de lange geschiedenis van de Grebbelinie. De expositie laat de bezoeker ontdekken dat er nog veel meer te zien en te beleven is langs de Grebbelinie. Cultuur, natuur én geschiedenis komen hier op unieke wijze samen, toegankelijk voor iedereen.
In de Grebbelinie is Staatsbosbeheer eigenaar van een aantal werken en posten en we beheren de tussenliggende natuur:
De Asschatterkade bij Leusden is een voorbeeld van een kade dwars op de liniedijk. Om het water te kunnen vasthouden, werden dwars op de liniewal, keerkaden aangelegd. Die lieten het water van de Nederrijn in verschillende vlakken de vallei instromen. In de Gelderse vallei liggen 11 van deze vlakken, ofwel inundatiekommen. Tussen 1799 en 1806 werd het voorwerk aan de Asschatterkade aangelegd. Het bestaat uit aarden wallen om zo’n dwarskade te kunnen beschermen. De vijand kon de kade anders zo doorsteken en het water zou dan wegstromen richting de voormalig Zuiderzee. In 1940 is er een heftige strijd gevoerd met de Duitsers en lag het gebied vol met loopgraven, antitankgrachten en mitrailleurkazematten. Zowel het voorwerk als de kazematten zijn begroeid, maar nog goed terug te vinden langs de kade vlak bij Leusden.
Op de noordelijke punt van de Slaperdijk in Renswoude werd in 1799, onder Frans bewind, Werk aan de Daatselaar aangelegd als steunpunt tegen een Pruisische aanval. Het was bedoeld om de toegang tot de Groeperkade en de Slaperdijk in de Grebbelinie te verdedigen. Het bestaat uit een gesloten aarden verdedigingswerk. In de aarden wal zijn de schietsleuven voor de kanonnen nog steeds te zien. Het werk is sinds 2013 hersteld en zichtbaar gemaakt. Het is een mooi voorbeeld van een elegant en simpel verdedigingswerk zoals Napoleon het met succes heeft toegepast in heel Europa.
Fort aan de Buursteeg dateert uit 1786 en heeft heel wat belegeringen doorstaan. Nu zijn alleen de contouren nog zichtbaar, maar daarmee zie je ook wel hoe indrukwekkend het fort ooit was. Het is onderdeel van de Grebbelinie, die loopt ten oosten van de Utrechtse Heuvelrug, van de Grebbeberg bij Rhenen tot aan de Zuiderzee. Het fort functioneerde lange tijd als een voorverdediging van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
Zowel de Grebbelinie als de Nieuwe Hollandse Waterlinie moesten belangrijke steden in het Westen, zoals Utrecht en Den Haag beschermen tegen vijandige legers. Het belangrijkste wapen daarbij was 'inundatie': via een slim systeem van sluizen en andere middelen kon een lange, brede strook land onder water gezet worden. Die inundatie maakte het gebied onbegaanbaar: het water was te diep voor infanterie en cavalerie en te ondiep voor manschappen in bootjes. De grootste vijand was lange tijd vorst: over het ijs konden vijandige troepen makkelijk oprukken. In de Tweede Wereldoorlog werd op pijnlijke wijze duidelijk dat de waterlinies niet bestand waren tegen moderne oorlogsvoering en verloor het fort zijn verdedigingsfunctie.
In 2014 is het fort gerenoveerd en sinds 2017 is hier het Grebbelinie Bezoekerscentrum. Een mooi vertrekpunt om de Grebbelinie en zijn verhalen, verscholen in het landschap, te ontdekken.
Vestigingswerk Post van Lambalgen bij Scherpenzeel kreeg betekenis in 1793, toen de liniedijk ter plaatse werd omgevormd tot ‘post’ tegen de Fransen. Het aarden werk bestond onder meer uit een aantal kanonemplacementen voor de infanterie. In 1940 toen de Grebbelinie als verrassingslinie de hoofdverdediging van Nederland werd, is er hevig gevochten rond deze post. Hij hield lang stand en de gevechten hebben veel slachtoffers geëist. In 2014 werd het belangrijkste deel van de Post van Lambalgen gereconstrueerd. Vlakbij deze post ligt een klein museum over de Grebbelinie. Het is een plek waar de verschillende tijdslagen van de Grebbelinie tot leven komen.
Werk aan de Engelaar, Werk aan de Roffelaar, Linie van Juffrouwwijk zijn eveneens verdedigingswerken die goed zichtbaar zijn in het landschap. Bijzonder is de betonnen mitrailleurkazemat op de linie van Juffrouwwijk en de damsluis bij Werk aan de Engelaar.
Meer informatie over de Grebbelinie vindt je op de website Grebbelinie.nl