Booronderzoek Vennekampen 2025, De verdwenen Eems

Op 12 en 13 augustus was de Duits-Nederlandse boorploeg te gast bij Staatsbosbeheer in de Vennekampen bij Sellingen, op zoek naar ‘de verdwenen Eems’. Deze zijrivier van de Eems takte bij Landegge (Emsland) af van de hoofdrivier, liep door het voormalige Bourtangerveen, kwam bij de Laudermarke ons land binnen en heet vanaf Sellingen Ruiten Aa/Westerwoldse Aa. Het is de oer-Ruiten Aa, ontstaan in de laatste ijstijd, de hoofdbeek van Westerwolde die vóór de Dollardvorming bij Emden weer in de Eems uitmondde en dan een afstand van 60 km heeft afgelegd. Het project richt zich op het onbekende gedeelte tussen Landegge en Sellingen.

Oer-Ruiten Aa

Je herkent de oer-Ruiten Aa aan haar brede dal, bij Landegge 40 m breed, ter hoogte van de Duits-Nederlandse grens 80 m breed en in de Vennekampen minimaal 175 m breed. Bij de Wijvebrug takte de Drentse Runde aan en stroomafwaarts nog de Mussel Aa. Onderzoekers van het Groninger Instituut voor Archeologie en het Niedersächsisches Landesamt für Denkmalpflege bogen zich over de vraag naar het ontstaan en de ouderdom van deze rivier, het regime, de prehistorische bewoning op de oevers en het waarom van de verlanding.

Zoeken in de Vennekampen

In de Vennekampen verwachtten we de oude geul aan te boren en kozen daarvoor het smalle stuk tussen de hoge westoever en de hoge oostoever van de Zuides. Parallel aan het vlonderpad kwamen we hem tegen, onder de moerasvegetatie langs de recente waterschapssloot. De geul was te herkennen aan een opvulling met broekveen en daaronder een dikke laag gyttja, een organisch sediment dat zich vormt in stilstaand, helder water en waarschijnlijk nog uit de laatste ijstijd stamt. Elders kregen we deze gyttja ook al te pakken en bleek deze ruim 13.000 jaar oud te zijn. Op een diepte van bijna vier meter bereikten we de bodem van de rivier. Gebied de Vennekampen vormt de vijfde geplande dwarsdoorsnede door de ‘verdwenen Eems’ tussen Landegge en Sellingen sinds het project van start ging.

Verlanding van de Ruiten Aa

Op de laboratoriumuitslagen van de Vennekampen moeten we nog even wachten, maar ondertussen weten we wel dat deze oer-Ruiten Aa begon als een oeverdoorbraak van de Eems, zich kronkelend een weg noordwestwaarts baande en al kort na 5000 v.Chr. begon te verlanden. In het begin was de stroomsnelheid hoog, mogelijk doordat de ondergrond nog bevroren was en het water niet kon wegzijgen. Het brede, meanderende dal zal in die tijd zijn gevormd, maar op enig moment raakte de vaart eruit. Het verhang van deze rivier was dan ook heel gering, slechts 0,025%. Dat de Ruiten Aa zich in Westerwolde na de verlanding van het traject Landegge-Sellingen toch als beek heeft kunnen handhaven, is te danken aan de zijbeekjes Runde en Mussel Aa/Pagediep, die water aanvoerden uit het Drentse hoogveen.

Klik hier voor meer informatie over dit onderzoek.