Herstel open duinlandschap Middenduin

Locatie

Middenduin, in Nationaal Park Zuid-Kennemerland, nabij Overveen in Noord-Holland.

Looptijd

Najaar 2025 tot aan de start van het broedseizoen in 2026.

Doel

Waarom deze maatregelen onmisbaar zijn
De duinen van Kennemerland-Zuid zijn uniek: kalkrijke jonge duinen, oude ontkalkte duinen, vochtige duinvalleien en pioniersvegetaties wisselen elkaar af. Juist die dynamiek maakt dit landschap ecologisch zo waardevol. Door decennialange stikstofdepositie, dichtgroei en hydrologische verstoringen is veel van die variatie verdwenen.

De werkzaamheden zijn er daarom op gericht om de:
- natuurlijke dynamiek te herstellen
- successie te resetten
- waterhuishouding te verbeteren
- biodiversiteit te vergroten

Als we dit niet doen, groeien open duinen verder dicht met duindoorn en grasmatten, verdwijnen de karakteristieke soorten en raakt het gebied zijn Natura 2000-status feitelijk kwijt. De ingrepen zijn dus niet optioneel, maar voortvloeiend uit de instandhoudingsdoelen die we wettelijk moeten realiseren.

Wat levert het op
- Binnen enkele jaren ontstaat een nieuw evenwicht tussen open duin, struweel en vallei, met ruimte voor windwerking, natuurlijke verjonging en soorten die anders zouden verdwijnen.
- Grijze duinen herstellen zich.
- Vochtige duinvalleien krijgen weer seizoensdynamiek.
- Insecten, vlinders, amfibieën en duinvogels profiteren direct van de grotere variatie.

En op de lange termijn wordt het gebied klimaatbestendiger en minder onderhoudsgevoelig.

Samenvattend

We voeren maatregelen uit die:
- Wettelijk vereist zijn onder Natura 2000
- Ecologisch urgent zijn om kwaliteitsverlies te keren
- Doordacht en zorgvuldig worden uitgevoerd met minimale verstoring en maximaal herstelrendement

Het zijn ingrepen die het landschap niet alleen mooier maken, maar ook weer functioneel levend – een duin dat zichzelf kan herstellen, in plaats van dat wij het in leven moeten houden.

Werkzaamheden

In het kwetsbare duingebied zijn er plekken waar pioniersvegetatie als duindoorn, duinroos en braam wordt gemaaid en teruggebracht. Daarnaast is het de bedoeling is om fosfaatrijk water sneller te kunnen afvoeren in de Zanderij, ten gunste van de ontwikkeling van botanisch waardevolle oppervlakken. In Middenduin zijn het vooral maaiwerkzaamheden maar gaan we ook een natte duinvallei verbreden.

Wat er concreet buiten gebeurt
Op dit moment worden in het veld de volgende maatregelen uitgevoerd:
1) Verwijderen van opslag en vergrassing
- In meer dan tien werkvakken worden duindoorn, braam, abeel, duinroos en duingras verwijderd – soms alleen bovengronds, soms inclusief het hele wortelgestel tot 1 meter diep.
- In een aantal vakken wordt ook gezeefd om de ondergrond vrij te maken van wortelresten.
- Dit zorgt ervoor dat licht, wind en zand weer toegang krijgen tot de bodem — de basis voor herstel van grijze duinen (H2130) en open duingraslanden (H2130A/B).

2) Aanleggen van corridors
- Tussen dichtgegroeide struwelen worden vier open verbindingen gemaakt, elk enkele honderden meters lang.
- Deze corridors verbinden geïsoleerde duinvalleien met elkaar, verbeteren de verspreiding van insecten, reptielen en pionierplanten en herstellen de ruimtelijke structuur van het landschap.
- Het vrijkomende materiaal wordt bewust ter plekke verwerkt in rillen, die als schuilplek en microhabitat dienen voor kleine fauna.

3) Grondwerk in Middenduin
- Een bestaande laagte wordt met zo’n 1.500 m³ zand verdiept (gemiddeld 50 cm) om ruimte te maken voor een nieuw nat duinvalleihabitat.
- De afgegraven grond wordt duurzaam hergebruikt voor het opvullen van een laagte en ophogen van een beheerpad — zo werken we met een gesloten grondbalans binnen het gebied.
- Dit helpt om het natuurlijke grondwaterpeilverloop te herstellen, waardoor typische soorten van vochtige duinvalleien zoals parnassia, moeraswespenorchis en duinrus terug kunnen keren / kunnen floreren.

4) Grondbewerking / frezen
- Op zes locaties wordt de toplaag mechanisch losgemaakt en gefreesd tot 15 cm diepte.
- Hierdoor verdwijnen mos- en strooisellagen en wordt de zandbodem weer actief, zodat natuurlijke kieming van pioniersoorten als zandblauwtje en schildereprijs weer kans krijgt.

5) Hydrologisch herstel in de Zanderij
- Twee bestaande stuwen worden verlaagd, en er wordt een nieuwe stuwconstructie aangelegd met een HDPE-duiker, houten damwand en regelbare klep.
- Ook wordt een watergang verdiept en worden slenken gegraven om fosfaatrijk water beter af te voeren en maaiwerkzaamheden onder minder natte omstandigheden uit te kunnen voeren.
- Zo ontstaat een robuuster watersysteem dat verdroging tegengaat en eutrofiëring beperkt.

6) Plaatsen van een raster
- Rondom de herstelde laagte in Middenduin wordt een elektrisch raster (PODA insultimber) geplaatst om het kwetsbare pionier habitat te beschermen tegen begrazing.
- Dit raster sluit aan op een bestaand raster, zodat de grazers nog steeds hun rol kunnen spelen, maar de jonge herstelvegetaties niet direct worden opgegeten.

7) Overige werkzaamheden
- Het maaien van ongewenste vegetatie, opschonen van laagtes, het zorgvuldig afvoeren of hergebruiken van biomassa en het voorkomen van insporing (met rijplaten en tijdelijke bruggen).
- Al het werk gebeurt onder ecologische begeleiding, volgens het ecologisch werkprotocol en de gedragscode natuurbeheer.

Planning

In het najaar werken we in Middenduin, eind 2025 en begin 2026 in de Zanderij.

Samenwerking

Programma natuur fase 1: Herstel en versterking van stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden. Programma N2000 herstelmaatregelen.